Wstęp
Termografia regulacyjna wg modelu Heidelberskiego przeszła wiele modyfikacji, od momentu jej powstania, do dzisiejszej metody skanowania. Historia TRD, bo tak początkowo się nazywała od termoregulation diagnostik, rozpoczyna się już w latach 50-tych. Dzięki dr E. Schwamowi i dr Reehe powstały w tym czasie pierwsze fundamentalne zasady diagnostyki termoregulacyjnej – kolejne zmiany wartości temperatury w zakresie podczerwieni określają tzw. regulację, czyli reakcje żywego organizmu na stymulację.
Następnie na Uniwersytecie w Heidelbergu grupa naukowców skupiona wokół prof. G. Heima i prof. M. Blomhke opracowała naukowe standardy i procedury dokonywania pomiarów bezdotykowym czujnikiem podczerwieni. Metpda ta rozwijała się jednak głównie jako metoda kontaktowa w wielu krajach obok klasycznie znanej termografii medycznej.
Dopiero w 2008 roku polska firma ENERGOMEDICA skonstuowała bezdotykowy skaner podczerwieni i rozpoczęła rozwój tzw. skaningowej diagnostyki termoregulacyjnej – STRD.
Na czym polega ta metoda skanowania
Metoda polega na bezdotykowym pomiarze, czujnikiem podczerwieni, ciała człowieka, które jest poddane bodźcowi stresowemu, jakim jest w tym przypadku, ochłodzenie ciała, co osiąga się przez rozebranie badanego.
Dla ułatwienia sposób badania można porównać do badania usg, gdzie sondę, w tym przypadku analizator podczerwieni, przesuwamy wg określonej procedury wzdłuż ciała człowieka zbierając dane, czyli określone wartości temperatury w zakresie podczerwieni. W odróżnieniu od badania usg tutaj sonda nie styka się z ciałem.
Dokonywane są trzy kolejne pomiary w ustalonym porządku i czasie.
Otrzymujemy szereg wartości, które poddane są matematycznej analizie celem znalezienia korelacji pomiędzy trzema pomiarami.
W STRD istotna jest nie tylko wartość samej temperatury podczerwieni, ale także trend oraz jej wahania w określonej jednostce czasu. Zmiany te nazywamy wartością regulacyjną lub inaczej plastycznością. Wszystkie pomiary można przedstawić w formie obrazów lub wykresów.
Poniżej dla ułatwienia zrozumienia przedstawiam różne warianty obrazów STRD.
A. Przedstawia obraz klasycznej termografii
B. Przedstawia obraz o podwyższonej energii tzw. hyperregulacji (w psychologii to reakcja walki).
C. Przedstawia obraz o obniżonej energi tzw. hyporegulacji (w psychologii to reakcja ucieczki).
D. Przedstawia obraz zahamowania regulacji (w psychologii to reakcja zatrzymiania np. lęk).
E. Przedstawia obraz różnicy temperatur pomiędzy temperaturą rdzenia a kory. Można go wykorzystywać do oceny ognisk zapalnych lub miejsc o chrakterze przewleklych stanow zapalnych.
To w istocie tylko krótki opis możliwości diagnostycznych STRD
Co to znaczy: hyper- i hyporegualcja oraz sztwność regulacyjna
Każdy punkt który zmierzyliśmy ma swoją określoną wartość. Na skutek bodźca ( stresora – w tym wypadku jest nim ochłodzenie ciała poprzez rozebranie pacjenta) następuje reakcja pod postacią zmiany wartości danego punktu.
Dlaczego dochodzi do zmiany?
Z punktu widzenia fizyki kazdy bodziec (stresor) wywołuje reakcję energetyczną układu, w tym wypadku organimu człowieka. Każdy punkt na skórze poddany bodźcowi może zareagowac na trzy sposoby. Wartość, czyli temperatura, może wzrosnąć, czyli niejako punkt się rozgrzewa; temperatura może ulec spadkowi czyli punkt ulega ochłodzeniu i ostatnia mozliwość temperatura nie ulega zmianie. Jeżeli wszystkie badane punkty posegregujemy według wartości, od najmniejszej do największej, i nadamy każdemu z nich określony numer, a następnie zaobserwujemy jak w czasie, czyli podczas nastepnych dwóch pomiarów, się zachowują otrzymamy informację która nazywamy regulacją.
Regulacja to najważniejszy parametr zmian energetycznych.
Dlaczego, spróbuję to wytłumaczyć w prosty sposób. Jeżeli punkty o najwyższych wartościach w kolejnych pomiarach tzn. drugim i trzecim, będą miały wartość niższą to nazwiemy to hyperegulucją pozytywną, jeżeli te same punkty będą się rozgrzewać to nazwiemy to hyperegulacją negatywną. Wynika to ze znanych, podstawowych praw fizyki – żadna wartość prawidłowa nie moze rosnąć gdyż taka sytuacja staje się nieprawidłowa i sugeruje patologię danej funkcji. Analogicznie jeżeli punkty o najniższej wartości w kolejnych pomiarach, czyli drugim i trzecim, będą miały wyższą wartość to nazwiemy to hypregulacją pozytywną, a jezeli te same punkty będą obniżać swoją wartość to nazwiemy to hyporegualcją negatywna. Z taką samą sytuacją mamy do czynienia w przypadku punktów gorących, z tym ze jest to reakcja odwrotna czyli ciągły spadek tempertury jest reakcją nieprawidłową i także sugeruje patologię funkcji.
Zostaje nam jeszcze trzecia możliwość, czyli nie zachodzi żadna zmiana wartosci temperatury punktu na skutek działania bodźca (stresora). Taką sytuację nazywamy sztywnością regulacyjną, brakiem lub znacznym ograniczeniem plastyczności badanego systemu.
Sztywność regulacyjna jest najbardziej niekorzystną sytuacją regulacji. Brak odpowiedzi na bodziec mówi bowiem o chaosie informacyjnym. Taki stan nie może trwać długo. Dlatego zawsze dążymy do wyjasnienia tego rodzaju reakcji. Należy pamiętać że sztywność, w potocznym rozumieniu, kojarzy się nam z czymś martwym. Tak w istocie się dzieje – jeżeli bowiem system nie reaguje na bodziec to z punktu widzenia procesów energetycznych jest martwy, czyli nie reagujący ze środowiskiem.
Na przykład w psychiatrii, mówimy o afekcie sztywnym. Jeżeli więc coś jest „martwe“ to albo się tego pobywamy albo probujemy ożywić. Naturalnie nie mówię tu o życiu w sensie biologicznym ale już o emocji jak najbardziej.
Skąd bierzemy punkty do analizy TRD i jak oceniamy np stan narządów lub innych stref
Człowiek dysponuje wieloma systemami – np. systemem naczyń – żyłami, tętnicami, naczyniami limfatycznymi; systemem nerwowym – wegetatywnym. Na ten temat wystarczająco dużo jest zawarte w programie studiów medycznych.
O czym jednak wiemy niewiele, to np. podział ciała człowieka na segmenty. Pojęciem segment będziemy określać cały obszar obejmowany przez pojedynczy nerw rdzeniowy w różnych tkankach. Taki podział segmentacyjny występuje nie tylko w tułowiu, ale także w kończynach. Na poniższym rysunku widzimy rozkład segmentów ciała. Nerw rdzeniowy jest punktem orientacyjnym unerwienia segmentacyjnego.
Obszary jego wpływów obejmują, jak wiemy, skórę (dermatoma), mięśnie szkieletowe (myotoma) i trzewia (enterotoma). Segmentacyjnemu porządkowi podlega także unerwienie wegetatywne naczyń, gruczołów potowych, „stroszycieli” włosów. Centrum segmentu stanowi krążek międzykręgowy.
Podział segmentacyjny organów wewnętrznych mógł nastąpić dopiero dzięki ich unerwieniu i ich stosunkowi do rdzeniowego systemu nerwowego. Podział ten został dokonany wyłącznie na podstawie obserwacji klinicznych. Pewne części skóry, mięśni i poszczególnych organów wewnętrznych tworzą, w oparciu o ich unerwienie przez nerwy rdzeniowe, funkcjonalną jedność, w której bodziec może przebiegać poprzez nerw rdzeniowy do organu wewnętrznego na odpowiedni dermatom, ale także w przeciwnym kierunku. W obrębie głowy nie istnieje rdzeniowy podział na segmenty. Zasada podziału opiera się tu na jednostce łuku skrzelowego.
Przy regulacji ciepłoty ciała decydującą rolę odgrywa skóra. Dlatego należałoby na krótko powrócić do anatomii i fizjologii tego organu. Jak wiemy w skórze wyróżniamy trzy warstwy: epidermis, corium i subkutis. Przy czym corium jest w skórze miejscem odpowiedzialnym za tworzenie i wydalanie ciepła skóry.
Substancja podstawowa corium tworzona jest przez siateczkowo – śródbłonkową tkankę łączną (RES).W całym corium skóry wytwarza ona jednolite, płynne, luźne, wysoko aktywne ciało tkanki łącznej. Ukrwienie żylne skóry jest o wiele silniejsze niż pozostałych części organizmu człowieka. Tak silne wyposażenie skóry w splot żylny odpowiada histologicznej budowie organu zmysłu.
Poza tym w corium przebiegają dwie sieci naczyń włosowatych limfy. Przyjmują one obficie międzykomórkowy płyn tkankowy, który ostatecznie uchodzi potem poprzez miejscowe gruczoły limfatyczne do przewodu piersiowego.
W przypadku płynu tkankowego chodzi o fizjologiczny przesięk naczyń włosowatych, który wydzielany jest z kapilarów tętniczych do przestrzenie międzykomórkowej. Później jest on wchłaniany w części przez kapilary żylne z powrotem do krwi, a pozostała część uczestniczy w tworzeniu limfy. Unerwienie skóry jest również intensywne.
Luźna tkanka łączna corium zaopatrywana jest przez włókna sympatyczne i parasympatyczne. Regulacja ciepłoty skóry następuje w wyniku zwężania lub rozszerzania się kapilarów, które z kolei sprzężone są z innymi systemami corium.
W każdym przypadku przy regulacji ciepłoty przez skórę, zasadniczą rolę odgrywa mezenchymalna substancja podstawowa, która pod względem funkcjonalnym znajduje się pomiędzy systemem naczyniowym żył i tętnic.
Na podstawie segmentacyjnego podziału ciała przez nerw rdzeniowy, ciepłota i zdolność reagowania skóry na bodźce stają się wskaźnikami głębiej zlokalizowanych zaburzeń funkcjonowania całego organizmu lub jego poszczególnych organów.
Przykładowo tacy badacze unerwienia segmentowego jak dr Head i MacKenzie byli w stanie stwierdzić palpacyjnie przy schorzeniach organów wewnętrznych niesymetryczne temperatury w przyporządkowanych organom segmentach.
Wiemy też, że określone strefy skóry odpowiadają określonym narządom i nazywamy je strefami Heada.
Dzisiaj wiemy, że za te reakcje odpowiadają tzw. reakcje segmentowe, które obrazuje poniższy rysunek.
Co badamy w diagnostyce STRD?
Promieniowanie podczerwone człowieka jako aspekt otaczającego go pola cieplnego jest znakomitym narzędziem, które służy do ukazania stanu wewnętrznego organizmu człowieka.
Zmiany promieniowania podczerwonego korespondują ze zmian mikrokrążenia na skórze oraz udowodniono, że mikrokrążenie skórne jest potencjalnym przedstawicielem całego łożyska naczyniowego i odzwierciedla jego mechanizmy strukturalne i funkcjonalne, a także zaburzenia ogólno naczyniowe.
Mikrokrążenie skórne jest łatwo dostępne, stanowi przydatne przełożenie modelu ogólnego łożyska naczyniowego (Holowatz i wsp. 2007). Obieg skórny jest głównym miejscem termoregulacji człowieka i ma dużą rezerwę pojemności, a tym samym możliwość wyraźnej reakcji naczyniowej w odpowiedzi na bodźce fizjologiczne, metaboliczne, termiczne i farmakologiczne (Holowatz i wsp. 2007).
W klasycznej termografii otrzymuje tylko obraz pól cieplnych tj „zimne” lub „gorące” pola. Nie oddaje to w pełni charakteru zmian mikrokrążenia skórnego. W metodzie STRD (skaningowej diagnostyce termoregulacyjnej), która jak już wiemy, jest rozwinięciem metody TRD (diagnostyki termoregulacyjnej w/g metody heidelberskiej) jest możliwe pokazanie oraz obliczenie dodatkowych obok obrazu temperatur zmian promieniowania podczerwonego, w postaci oscylacji zmian temperatury oraz wyznaczenie statystycznego zmiany trendu czyli wzrost spadek lub zahamowanie temperatury.
Podstawowa różnica między metoda TRD a STRD polega na tym w metodzie STRD skanujemy bezkontaktowo skórę człowieka mikrokamerą termowizyjną a w metodzie TRD mierzymy poszczególny punkty na ciele. Metoda STRD dostarcza zdecydowanie więcej danych niż metoda TRD.
Ponadto metoda STRD pozwala na funkcjonalną ocenę stanu organizmu umożliwiając:
- traktowanie człowieka jako całość,
- uchwycenie w czasie funkcji poszczególnych systemów, które tworzą tę całość oraz w miarę możliwości, ujęcie ich ilościowo,
- określenie wewnętrznych zależności tych systemów.
Technicznie metoda STRD polega na pomiarze temperatury w wybranych miejscach na skórze miernikiem wykorzystującym promieniowanie podczerwone. Ponieważ konieczne jest określenie nie tylko samych wartości zmian, lecz także funkcji, należy przedstawić cały ten system w formie amplitudy. W podobny sposób przedstawia się w medycynie „stres”. To znaczy: uruchamia się jakiś bodziec, a następnie sprawdza się wartości temperatury przed i po tym obciążeniu. Następnie otrzymane wartości pomiarów temperatury i ich wzajemne zależności przedstawia się w formie analizy statystycznej.
Metoda pozwala w sposób całościowy i miejscowy pokazać rodzaj zaburzeń autoregulacji mikrokrążenia u człowieka. Podstawą analizy zmienności jest porównanie tzw. temperatury rdzeniowej reprezentowanej na czole do tzw. temperatury korowej, czyli pozostałej powierzchni ciała. Temp. rdzenia, czyli wnętrza ciała jest reprezentowana przez środek czoła (glabella), udowodniono, że to miejsce odpowiada temperaturze rdzeniowej.
Po przeprowadzeniu skanu otrzymujemy trzy lub cztery (w zależności od wyboru i celu badania) wartości zmienności pola elektromagnetycznego w zakresie podczerwieni, mianowicie trend, czyli kierunek zmian temperatury, wartość bezwzględną temperatury oraz tzw. regulacje, czyli różnice pomiędzy poszczególnymi pomiarami temperatury.
Wszystkie te dane są podane analizie czynnikowej. Pozwala to znaleźć powiązania pomiędzy poszczególnymi podsystemami ciała, które mogą mieć wpływ na powstawanie wielu chorób oraz zachowań emocjonalnych.
Wczesne wykrycie zmian autoregulacji i powiązanie tych zaburzeń z chorobami oraz z występowaniem określonych wzorów emocjonalnych pozwala na zastosowanie metody STRD do screeningu dużych grup ludzi bez narażania ich na niekorzystne oddziaływanie pól elektromagnetycznych jak promieniowanie rentgenowskie czy magnetyczne.
Przewlekły stres nazwany w medycynie „dystresem” uznawany jest za jeden z głównych czynników wielu chorób. Wiadomo dziś, że chroniczny stres dobrze koresponduje z zaburzeniami termoregulacji. Na tej podstawie obrazujemy tzw. wzorce emocjonalne, które opisują przyczyny oraz objawy zaburzeń całego systemu człowieka.
Metodyka dokonywania pomiaru
Przygotowanie pacjenta do badania STRD.
3 dni przed pomiarem:
– nie powinno się wykonywać takich badań jak RTG, tomografia komputerowa, rezonans magnetyczny oraz żadnych zabiegów laserowych (fizjoterapeutycznych i kosmetologicznych).
1 dzień przed pomiarem:
– zarówno w dniu poprzedzającym, jak i w dniu badania nie powinno się uprawiać intensywnych / wyczerpujących dyscyplin sportowych, takich jak: biegi długodystansowe, wspinaczka itp.
W dniu pomiaru:
– nie powinno się używać perfum, dezodorantów i kosmetyków (innych niż do delikatnej pielęgnacji).
– można zjeść lekki posiłek (na śniadanie maksymalnie: 1 kromka chleba z masłem + 1 szklanka herbaty ziołowej, np. rumianek, koper).
– należy zrezygnować z kawy, herbaty i innych środków pobudzających (w tym z: alkoholu, narkotyków i papierosów).
– do badania należy przyjść w luźnej (nieuciskającej – bez gumek, ścigaczy) odzieży wykonanej z włókien naturalnych, najlepiej z długim rękawem.
Na 1 godzinę przed pomiarem:
– należy unikać mycia ciała zimną wodą oraz nie myć zębów i nie przepłukiwać ust (najlepiej umyć się i wyczyścić zęby dzień wcześniej – wieczorem).
Na 30 minut przed pomiarem:
– na badanie należy przyjść z minimum 30 minutowym wyprzedzeniem, aby dobrze zaadoptować się do warunków panujących w gabinecie. Powinno się, chwilę posiedzieć w spokoju (nie rozmawiać przez telefon!). Osoby noszące okulary powinny je zdjąć, a kobiety rozebrać biustonosz.
Przed pomiarem:
– należy poinformować osobę przeprowadzającą pomiar o przyjmowanych lekach, preparatach, suplementach (w tym ziołowych i homeopatycznych).
Warunki, jakie powinno spełniać pomieszczenie, w którym wykonywane jest badanie:
– wielkość pomieszczenia – minimum 12m2;
– temperatura pomieszczenia – 22-25oC;
– wilgotność pomieszczenia – 60-80%;
– w pomieszczeniu nie powinno być żadnych włączonych urządzeń do nadmuchu powietrza;
– wentylacja powinna być grawitacyjna.
Przeciwwskazania do wykonania badania:
– stan gorączkowy lub podgorączkowy;
– obecność osób niewspółpracujących z osobą wykonującą badania (np. chorzy psychicznie, niespokojne dzieci);
– osoby po wyczerpującym stresie fizycznym, emocjonalnym, psychicznym w dniu badania.
Co otrzymuje pacjent z badania STRD u mnie w gabinecie?
1. Podstawowy skan neuropsychosomatyczny + neuroregulacja + rekomendacje – na wizycie
2. Rozszerzony skan neuropsychosomatyczny + neuroregulacja + rekomendacje + ocena stanu 4 umysłów + blokady energetyczne w ciele + struktura równowagi życiowej + analiza równowagi życiowej – opis dodatkowy płatny dodatkowo
3. Porównanie wyników i trend – na kolejnych wizytach
4. Ocena wzorców energetycznych, prognozowanie – opis dodatkowy płatny dodatkowo
Piśmiennictwo:
1. Ehsan Pishva i wsp Epigenetic Genes and Emotional Reactivity to Daily Life Events: A Multi-Step Gene-Environment Interaction Study PLoS One. 2014; 9(6): e100935
2. Goldman R, Klatz R, Berger L. Brain Fitness: Anti-Aging Strategies for Achieving Super Mind Power. New York, NY: Doubleday; 1999.
3. Howard P. The Owner’s Manual for the Brain, 2nd Ed. Marietta, GA: Bard Press; 2000.
4. Rudin R. The Craving Brain. New York, NY: HarperCollins; 1997.
5. Kiersey D, Bates M. Please Understand Me. Del Mar, CA: Prometheus Nemesis Book Company;1978.
6. Nuwer M. Assessment of digital EEG, quantitative EEG, and EEG brain mapping: report of the American Academy of Neurology and the American Clinical Neurophysiology Society. Neur. 1997; 49:277-292.
7. Duffy FH, Hughes JR, Miranda F, Bernad P, Cook P. Status of Quantitative EEG (QEEG) in clinical practice. Clin Electroenceph. 1994;25(1):VI
8. Mochizuki M, Oishi M, Takasu M. Correlation between P300 components and neurotransmitters in the cerebrospinal fluid. Clin Electroenceph. 1996;29(1):7
9. 8. Hammond EJ, Meador KJ, Aung-Din R, Wilder BJ. Cholinergic modulation of human P3 event related potentials. Neur. 1987; 37:346-350.
10. Iakhontova OI, Rutgaĭzer IaM, Somova EP. The use of thermography in the clinical evaluation of microcirculation. Ter Arch. 1987; 59:97-100.
11. Pereira CB, Chaplin M, Blank N, Russian R, Blazek V, Leonhardt S. Contact-free monitoring of circulation and perfusion dynamics based on the analysis of thermal imagery. Biomed opt Express 2014; 5:1075-1089.
12. Makarov IV, Yakovenko GV. Thermography in diagnosis and treatment efficacy evaluation of lower limbs arterial diseases. Chirurgic (Musk). 2002;9:31-36.
13. Gryglewska B. Znaczenie mikrokrążenia w nadciśnieniu tętniczym i możliwości jego oceny na podstawie badania mikrounaczynienia skórnego. Arterial Hypertension 2010,14;395-410.
14. Ovadia-Blechman Z, Avrahami I, Weizman-Shammai E, Sharir T Eldar M, Chouraqui P. Peripheral microcirculatory hemodynamic changes in patients with myocardial ischemia. Biomed Pharmacotherapy 2015; 74:83-88.
15. Hellmann M, Roust it M, Cracow ski JL. Skin microvascular endothelial function as a biomarker in cardiovascular diseases? Pharmakoi Rep 2015; 67:803-810.
16. Krantz DS, Ships DS, Carney RM, Angelson BH. Effects of mental stress in patients with coronary artery disease: evidence and clinical implications. JAMA. 2000; 283:1800-1802.
17. Johnson JM, Manson CT, Kellogg DL Jr. Cutaneous vasodilator and vasoconstrictor mechanisms in temperature regulation. Comp Physio 2014; 4:33-89.
18. Nummenmaa L, Glerean E, Hari R, Hietanen JK. Bodily maps of emotions. Proceedings of the National Academy of Sciences of the United States of America. 2014;111(2):646–51. doi:
19. Kastl KG, Weissmuller KM, Lindeman J. Dynamic infrared thermography of the nasal vestibules: a new method. Rhinology 2009; 47:89-92.
20. Blohmke M. Klinische Überprüfung der Thermoregulationsdiagnostik. Phisikal Med Rehab 1979; 20:355.
21. Blohmke MG, Heim GU, Stof H. Termoregulationsdiagnostik, Hautnah an der Krankheit. Bild der Wissenschaft 1982;8:96.
22. Blohmke M, Heim GU. Die Thermoregulationsdiagnostik. Eine Methode zur Früherkennung von chronischen Krankheiten. Erfahrungsheilkunde 1980;7: 548.
23. Heim GU, Blohmke M. Diagnose ohne Risiko. Thermoregulationsdiagnostik – passive Methode zur Krebsfrueherkennung. Umschau 1981;18:562.
24. Krokowski EU, Schope R. Termoregulationsdiagnostik als Krebsfrueherkennungsuntersuchung? Med Klin 1985;8:245.
25. Schoenecker E. Die Thermoregulationsdiagnostik (TRD) der weiblichen Brust. Aerzteblatt Baden-Wuerttemberg 1982;8:347.
26. Kolobrodov, Valentin G, Schuster N. Infrarotthermographiewiley-VCH Verlag 2000.
27. Schoenecker, E. Die Thermoregulationsdiagnostik (TRD) der weiblichen Brust. Aerzteblatt Baden-Wuerttemberg 1982;8:347.
28. Pauling JD, Shipley JA, Rapper S, Watson ML, Ward SG, Harris ND, McHugh NJ. Comparison of infrared thermography and laser speckle contrast imaging for the dynamic assessment of digital microvascular function. Microvasc Res 2012; 83:162-167.
29. Orlin JR, Stranden E, Slagsvold CE. Effects of mechanical irritation on the autonomic part of the median nerve. Eur J Neurol 2005; 12:144-149.
30. Burg MM, Meadows J, Shimbo D, Davidson KW, Schwartz JE, Soufer R. Confluence of depression and acute psychological stress among patients with stable coronary heart disease: effects on myocardial perfusion. J Am Heart Assoc 2014; 3:30.
31. Li S, Wierda R, Milda C, Wolf OT, Thiel CM. Effects of acute psychosocial stress on neural activity to emotional and neutral faces in a face recognition memory paradigm. Brain Imaging Behave 2014; 8:598-561.
32. Minacci E, Ohnishi E, Ohnishi J, Sakamoto S, Hori M, Metamora M, Hoshino J, Murakami K, Kawaguchi T. Evaluation of mental stress by physiological indices derived from finger plethysmography. J Physiol Anthropol 2013; 32:17.
33. Frey schuss U, Fabius J, Walling BG, Bohlin G, Perskie A, Hemal P. Cardiovascular and sympathoadrenal responses to mental stress: a study of sensory intake and rejection reactions. Acta Physiol Scand 1990; 139:173-183.
34. Goldstein HS, Edberg R. A plethysmography method for demonstrating the response specificity of the oral vascular bed. Psychophysiology 1997; 34:124-128.
35. Natarajan R, Northrop NA, Yamamoto BK. Protracted effects of chronic stress on serotonin-dependent thermoregulation. Stress 2015:18:668-676.. 2015 Dec; 18(4): 32–3
36. J Soojin Lee, Jun-Sang Yu, and Siwoo LeeA Pilot Study of Psychological Traits in the Sasang Constitution According to the Braverman Nature Assessment Pharmacopuncture2015 Dec; 18(4): 32–3